Στιγμιαίος καφές και φραπές: πώς ήρθαν στην Ελλάδα;
Ο καφές του λαού, ο καφές που έχει υπάρξει σε όλα τα τραπέζια καφετεριών στις παλαιότερες δεκαετίες, ο καφές που σίγουρα έχεις δοκιμάσει έστω μια φορά στη ζωή σου, έχει μια εντυπωσιακή ιστορία που λίγοι ξέρουν και σύντομα θα είσαι ένας από αυτούς.
Σύμφωνα με το Tasting Table, ο στιγμιαίος καφές κέρδισε για πρώτη φορά μεγάλη δημοτικότητα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Και αυτό διότι επρόκειτο για τον πιο εύκολο σε παρασκευή καφέ για τους στρατιώτες, μιας και δεν απαιτούσε ιδιαίτερο εξοπλισμό.
Παρόλα αυτά η εφεύρεση του γνωστού ως instant coffee αποδίδεται στη Βρετανία το 1771, πέντε χρόνια πριν η Αμερική ανακηρυχθεί ως ελεύθερο έθνος και ξεκινήσει η Αμερικανική Επανάσταση. Ωστόσο ο καφές άρχισε πραγματικά να χρησιμοποιείται ως πηγή καφεΐνης στις ΗΠΑ, κατά την επόμενη ένοπλη σύγκρουση στη χώρα, τον Εμφύλιο Πόλεμο. Ήταν τότε που, όπως και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο στιγμιαίος καφές, παρασκευάστηκε ως «μια πειραματική μορφή κέικ» και μοιραζόταν στους στρατιώτες προκειμένου να φτιάξουν καφέ όταν δεν βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης.
Μόλις στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν που ο στιγμιαίος καφές βρήκε μια μεγάλη αγορά στην οικιακή χρήση με “πρωτοστάτες” τρεις ανθρώπους: Το 1890, δημιουργήθηκε από τον Νεοζηλανδό Ντέιβιντ Στανγκ ένας «διαλυτός στιγμιαίος καφές» που παρασκευαζόταν με τη «διαδικασία ξηρού ζεστού αέρα» σύμφωνα με το Tasting Table. Στη συνέχεια, το 1901, ένας χημικός από το Σικάγο, ο Satori Kato, δημιούργησε την «πρώτη σταθερή σκόνη καφέ» χρησιμοποιώντας μια τροποποιημένη τεχνική που αρχικά δημιουργήθηκε για την παρασκευή στιγμιαίου τσαγιού. Αλλά σύμφωνα με τον Craft Coffee Guru, το προϊόν της Kato δεν κέρδισε ποτέ εμπορική επιτυχία. Μόλις το 1909, όταν ο George Constant Louis Washington δημιούργησε το Red E Coffee – που μετονομάστηκε ένα χρόνο αργότερα σε G. Washington Coffee Refining Company – και εκεί ο στιγμιαίος καφές βρήκε μαζική απήχηση.
Δύο δεκαετίες αργότερα, το 1930, η Nestle άρχισε να επεξεργάζεται έναν δικό της στιγμιαίο καφέ, εν μέρει μετά από αίτημα της Βραζιλίας που χρειαζόταν βοήθεια για να βρει τη χρήση για το πλεόνασμα καφέ που διέθετε.
Για τα επόμενα 70 και πλέον χρόνια, ο στιγμιαίος καφές ήταν συνώνυμο της χαμηλής ποιότητας καφέ, ένα ρόφημα που θα έπινε κάποιος μόνο σε μικρή ποσότητα αν έπρεπε. Όμως όλα αυτά άρχισαν να αλλάζουν στα μέσα της δεκαετίας του 2010, όταν μάρκες όπως η Sudden Coffee και η Voila έφεραν τον στιγμιαίο καφέ στον εκκολαπτόμενο κόσμο του specialty coffee.
Στην Ελλάδα τελικά πότε και πώς ήρθε;
Κατά την δεκαετία του ’50 η ανερχόμενη μικροαστική και μεσοαστική τάξη, βρίσκει στο πρόσωπο του στιγμιαίου καφέ μια ευκαιρία για εκσυγχρονισμό και εξευρωπαϊσμό. Όσο κι αν είναι δύσκολο να το φανταστούμε σήμερα, η διάδοση του στιγμιαίου καφέ, κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ΄60, αντανακλά τη διάθεση εξωστρέφειας και την αυξανόμενη αγοραστική δύναμη ενός κομματιού της ελληνικής κοινωνίας. Ένα κομμάτι της κοινωνίας που πλέον θεωρεί τον ελληνικό καφέ ντεμοντέ και ψάχνει να βρει κάτι που θα τον βγάλει από τη ρουτίνα του, όπως ακριβώς καταφέρνει να κάνει και ο δικός μας στιγμιαίος.
Για να αποκτήσει ο στιγμιαίος καφές την διάδοσή του και τον χαρακτηρισμό του ως «λαϊκού» καφέ, θα χρειαστούν χρόνια – και φυσικά, η ανακάλυψη του φραπέ.
Ο φραπές και η νέα εποχή.
Αν και για πολλά χρόνια κυκλοφορούσαν διάφοροι αστικοί μύθοι για την ανακάλυψη του φραπέ, όλοι σήμερα συμφωνούν πως ο παγωμένος στιγμιαίος καφές ανακαλύφθηκε το 1957 στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, από έναν υπάλληλο, τον Δημήτρη Βακόνδιο. Ο Βακόνδιος, θέλοντας να πιει έναν καφέ αλλά μην έχοντας πρόσβαση σε ζεστό νερό, χτυπά καφέ με κρύο νερό σε ένα σέικερ που είχε στον πάγκο του για το χτύπημα του κακάου. Η γεύση και ο πλούσιος αφρός τον εντυπωσιάζουν, και η ανακάλυψη του κυκλοφορεί στην αρχή στόμα με στόμα, μέχρι να ανακαλυφθεί και να προωθηθεί διαφημιστικά και από την ομώνυμη εταιρεία του.
Εύκολος στην παρασκευή του, ταιριάζει άψογα στο ζεστό κλίμα της χώρας και έτσι καθιερώνεται πλέον στο νεανικό κοινό. Το 70 και το 80 ήταν οι χρυσές δεκαετίες του φραπέ, καθώς σερβίρεται παντού, και γίνεται και επίσημα ο καφές του ελληνικού καλοκαιριού, όπου προωθείται και τουριστικά, με αρκετούς επισκέπτες από το εξωτερικό να δοκιμάζουν το πρωτόγνωρο (για αυτούς) ρόφημα, με ανάμεικτες αντιδράσεις, που κυμαίνονται από τον ενθουσιασμό ως και την απέχθεια.
Η κάμψη του φραπέ θα ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, με την εξάπλωση του espresso αλλά και των παγωμένων εκδοχών του, του Freddo Espresso και του Freddo Cappuccino. Σταδιακά λοιπόν, η κατανάλωση πέφτει, και πολλές καφετέριες του «πετούν» έξω από το μενού. Αυτό σε συνδυασμό με τις οικιακές μηχανές espresso και μηχανές με κάψουλες που γίνονται πλέον προσιτές σε όλους δίνουν την χαριστική βολή στον στιγμιαίο καφέ.
Μέχρι όμως όπως αναφέραμε παραπάνω το 2010 που ο στιγμιαίος καφές μπαίνει στον κόσμο του specialty coffee. Εν έτει 2022 πια, ο specialty στιγμιαίος καφές είναι τόσο διαδεδομένος, όσο και το latte art. Καταξιωμένοι roasters όπως η Black & White, η ReAnimator και η Verve προσφέρουν πλέον τον δικό τους single origin καφέ σε μορφή στιγμιαίου. Η Intelligentsia άνοιξε ακόμη και ένα καφέ στο Λος Άντζελες που σερβίρει μόνο στιγμιαίο, και επωνυμίες όπως οι Steeped και Cometeer επαναπροσδιορίζουν πώς ακριβώς μπορεί να είναι ο στιγμιαίος καφές στον 21ο αιώνα.
Όπως ακριβώς κάνει και ο δικός μας στιγμιαίος. Που σε βγάζει από τη ρουτίνα σου και επαναπροσδιορίζει τη σχέση σου με αυτό το ομολογουμένως αδικημένο είδος καφέ.
Έτοιμος για ένα tour σε εξωτικά μέρη; Έτοιμος να βγεις από το comfort zone σου;
Let’s drink some Frapaneca.
